خانواده متعادل در کلام امام علی علیه السلام

خانواده اولین و مهمترین نهاد اجتماعی است که زن و مرد با همفکری و تفاهم همراه با مهر و محبت آن را تشکیل می دهند. بحث ما در مورد خانواده متعادل است. "خانواده" به اهل یک خانه و مجموعه افراد دارای پیوند سببی یا نسبی که در زیر یک سقف زندگی می کنند، گفته می‌شود. آغاز تشکیل این مجموعه با ازدواج یک مرد و زن محقق می­‌شود. "متعادل" واژه­ای عربی است از مصدر اعتدال و از ریشه عدل، که به معنای میانه، حدّ متوسط بین دو وضعیت^[1] است. به‌طور کلی اعتدال برقرار شدن تناسب میان دو طرف و جهت که لازمه آن برقراری مساوات بین جهات مختلف است. ^[2] ازاین‌رو نقطه مقابل اعتدال، افراط و تفریط است.^[3] به روزها و شب‌های اول بهار و پاییز که به اندازه یکدیگرند، اعتدال بهاری و پاییزی گفته می‌شود.^[4] به بیان ساده اعتدال میانه‌روی و وسط بودن است که بر پرهیز از افراط و تفریط در هر کاری گفته می‌شود.
امام عادل و الگوی اعتدال، امیرمؤمنان(ع) می‌­فرماید: «طَرِیْقُنَا القَصْدُ»^[5]؛ راه و روش ما میانه‌‏روى است». امام علی(ع) خروج از اعتدال را رفتار جاهلان معرفی کرده و فرموده است: «لاَ تَرَى الْجَاهِلَ إِلاَّ مُفْرِطاً أَوْ مُفَرِّطاً؛^[6] نادان را نمی­بینی مگر در دو حال، یا تندرو است (از حدّ و اندازه خود مى­گذراند) یا کندرو است (و به اندازه خود نمى­‌رسد).»
مقصود از خانواده متعادل آن است که از تندروی و کندروی و انحراف حفظ شود تا مبادا در جهنم دنیا و آخرت بیفتد. قرآن در مورد توجه به خانواده و تلاش برای حفظ و حراست از آن می‌فرماید: «یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکم وَ أَهلیکم ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحجارَةُ؛^[7] ای کسانی که ایمان آورده­اید خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسان­‌ها و سنگ­‌هاست، نگه دارید.»
آیت الله مکارم شیرازی توضیح داده­اند: «نگهداری خویشتن به ترک معاصی و عدم تسلیم در برابر شهوات سرکش است، و نگهداری خانواده به تعلیم و تربیت و امر به معروف و نهی از منکر و فراهم ساختن محیطی پاک و خالی از هر گونه آلودگی، در فضای خانه و خانواده است. حق زن و فرزند تنها با تأمین هزینه زندگی و مسکن و تغذیه آنها حاصل نمی شود. مهم تر از آن تغذیه روح و جان آنها و به کار گرفتن اصول تعلیم و تربیت صحیح است. قابل توجه اینکه تعبیر به «قوا» (نگاهدارید) اشاره به این است که اگر آنها را به حال خود رها کنید خواه ناخواه به سوی آتش دوزخ پیش می­روند و شما هستید که باید آنها را از سقوط در آتش دوزخ حفظ کنید...».^[8]
حال که به معنا و ضرورت تعادل و اعتدال در روابط خانوادگی پی بردیم، باید عوامل تعادل در روابط اعضای خانواده با یکدیگر را مورد توجه قرار دهیم.
[1]. محمد بن مکرم ابن منظور، لسان العرب، ج‌۹، ص‌۸۵.
[2]. حسین راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص‌۵۲۵، «عدل».
[3]. مصطفوی، التحقیق فی کلمات القران، ج‌۹، ص‌۶۱‌‌۶۲، «فرط».
[4]. حوزی شرتونی بنانی، اقرب الموارد، ج۲، ص۷۵۳.
[5]. تمیمى الآمدى، غررالحکم و دررالکلم، ج 1، ص 198.
[6]. سیدرضی، نهج البلاغه، 70.
[7]. تحریم:6.
[8]. ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج24، ص287.